Φυσιογνωσία: Καλοκαίρι

Η εποχή με τις θερμότερες ημέρες του έτους είναι το καλοκαίρι, το οποίο αποτελεί μια εκ των τεσσάρων εποχών της εύκρατης ζώνης. Παρεμβάλλεται μεταξύ της ανοίξεως και του φθινοπώρου, ωστόσο η ημερομηνία έναρξης του ποικίλλει ανάλογα το κλίμα, τον πολιτισμό και την παράδοση.

Στην μετεωρολογία το καλοκαίρι καθορίζεται συμβατικά ως η περίοδος που περιλαμβάνει, για το Βόρειο ημισφαίριο, τους μήνες Ιούνιο, Ιούλιο και Αύγουστο • η διάρκεια του εκτείνεται από το θερινό ηλιοστάσιο έως την φθινοπωρινή ισημερία. Κύριο στοιχείο του καιρού είναι το ζεστό ξηρό κλίμα και οι υψηλές θερμοκρασίες αλλά αυτό δεν συμβαίνει σε όλες τις περιοχές: στα τροπικά και υποτροπικά κλίματα επικρατεί υγρή περίοδος η οποία συνδέεται με την εποχιακή αλλαγή των ανέμων ενώ στην ινδική λεκάνη του Βορρά συναντάμε τους θερινούς μουσώνες οι οποίοι πολλές φορές συνοδεύονται από καταρρακτώδεις βροχές και καταιγίδες.

ΘΕΡΙΝΟ ΗΛΙΟΣΤΑΣΙΟ

Αστρονομικά υπολογίζεται ως εναρκτήρια ημέρα του καλοκαιριού η 21η Ιουνίου, ημέρα κατά την οποία ο Ήλιος φτάνει στο βορειότερο σημείο της εκλειπτικής και αρχίζει να κατέρχεται προς τον ουράνιο ισημερινό. Το σημείο αυτό ονομάζεται θερινή τροπή και μάλιστα μερικές ημέρες πριν και μετά την τροπή, ο Ήλιος φαίνεται να αργοστέκει πάνω στην εκλειπτική και το σημείο αυτό ονομάζεται θερινό ηλιοστάσιο • η λέξη δε, προέρχεται από το λατινικό solistitium το οποίο σημαίνει «ήλιο-σταμάτημα».

Τα αρχαία γερμανικά φύλλα το αποκαλούσαν «Litha» ενώ στην Σουηδία ονομαζόταν «Midsommar» και εορτάζεται από τα αρχαία χρόνια προς τιμήν της γονιμότητος. Και στην αρχαία Γαλατία, ο εορτασμός του ονομαζόταν «γιορτή της Επόνα» θεότητα της γονιμότητος και προστάτιδα των αλόγων. Στην Δανία καλείται «Sankt hans» • είναι η ημέρα όπου οι μεσαιωνικοί σοφοί άνδρες και οι γυναίκες (οι γιατροί εκείνου του χρόνου) συγκέντρωναν τα ειδικά χορτάρια ώστε να θεραπεύσουν τους ανθρώπους για το υπόλοιπο του έτους. Τέλος, στην Νορβηγία λέγεται Sankthansaften • υπάρχει δε μια συνήθεια να τελούνται πλαστοί γάμοι μεταξύ ενηλίκων και παιδιών συμβολίζοντας έτσι την άνθηση της νέας ζωής.

Midsummer - Albert Moore

Στην αρχαιότητα, η ημερομηνία του θερινού ηλιοστάσιου ήταν μια σημαντική πηγή στην καθοδήγηση των ανθρώπων περί οργανώσεως και συγκομιδής των καλλιεργειών τους. Εξάλλου τους επέτρεπε να κατανοούν τις καιρικές συνθήκες οι οποίες επρόκειτο να επικρατήσουν. Επίσης, θεωρείται παραδοσιακή ημέρα για γάμους.
Όλοι οι λαοί στην θρησκευτική τους παράδοση συνέδεσαν το φως του Ηλίου με την ανώτερη πνευματική κατάσταση που μπορεί να περιέλθει ο άνθρωπος. Οι περισσότερες θρησκείες και οι μυστικιστικές δοξασίες θέσπισαν πανηγυρικούς εορτασμούς για τον Θεό Ήλιο και ο,τι αυτός συμβολίζει. Εξαιρετικά σημαντικοί είναι οι εορτασμοί σε ολόκληρη την Ευρώπη, κυρίως στο βόρειο τμήμα της, Φινλανδία, Σουηδία αλλά και Μεγάλη Βρετανία κ.α..

Μάλιστα, κάθε χρόνο στην Βρετανία στις 21 Ιουνίου συγκεντρώνεται χιλιάδες κόσμου στο μεγαλιθικό μνημείο του Στόουνχετζ στην Νότιο Αγγλία • μερικοί πιστεύουν ότι χτίστηκε αποκλειστικά για τον λόγο αυτό. Την ημέρα του θερινού ηλιοστασίου ανάβουν φωτιές τις οποίες διατηρούν όλη την νύκτα για να δηλώσουν την πίστη τους στον ζωοδότη Ήλιο αλλά και για να προστατευθούν από τα κακά πνεύματα, τις μάγισσες και άλλες κακές δυνάμεις.
Ανάλογες φωτιές ανάβουν, τόσο στην Φιλανδία δίπλα στις όχθες των λιμνών, τις οποίες αποκαλούν ukko προς τιμήν του παλαιού φιλανδού ομώνυμου θεού τους, όσο και στην Λετονία ενώ παράλληλα τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια και καίνε στεφάνια - κορώνες τα οποία είναι φτιαγμένα από λουλούδια για τις γυναίκες και από βελανιδιά για τους άνδρες.

Και στην Ελλάδα οι φωτιές σχετίζονται με αυτές των ηλιακών τροπών οι οποίες συνηθίζονται σ’ όλους τους Ινδοευρωπαϊκούς λαούς. Επιπλέον, η πυρολατρεία συνδέεται με το έθιμο του πρωτομαγιάτικου στεφανιού · συνηθίζεται να ανάβουν φωτιά μ’ αυτά και ενώ πηδούν την φλόγα τραγουδούν : "να πηδήξω την φωτιά να μη με πιάσει αρρωστιά" ή "αφήνω τον κακό (ή τον καλό) τον χρόνο, πάω στον καλύτερο" και άλλα όμοια. Σε κάποιες περιοχές καθώς πηδούν την φλόγα τραγουδούν "όξω ψύλλοι και κοργιοί, μέσα η ρώγα η χρυσή".

Τέλος, στην αρχαία Αθήνα το αθηναϊκό ημερολόγιο είχε σαν αφετηρία την πρώτη νέα σελήνη μετά το θερινό ηλιοστάσιο. Στην διάρκεια αυτού του μήνα λάμβαναν χώρα οι Ολυμπιακοί αγώνες κάθε τέσσερα χρόνια. Οι Σπαρτιάτες τελούσαν τα Υακίνθεια προς τιμή του Υάκινθου τον οποίον άθελά του σκότωσε ο θεός Απόλλων κτυπώντας τον με τον δίσκο. Οι Λακεδαιμόνιοι σύμφωνα με τον Ξενοφώντα διέκοπταν ακόμη και τις εκστρατείες τους για να λάβουν μέρος στις εορτές αυτές.

Δημώδεις παροιμίες

Το καλοκαίρι έχει βαθιές ρίζες στην ελληνική παράδοση. Ο καλός καιρός, από όπου ετυμολογικά προέρχεται η λέξη, αποκαλύπτει την λαχτάρα των ανθρώπων της ελληνικής υπαίθρου να λυτρωθούν από το κρύο και τα προβλήματα του χειμώνα. Πρόκειται για την κατ εξοχήν εποχή της συγκομιδής και της επεξεργασίας των δημητριακών, εργασίες οι οποίες έδωσαν το όνομα τους στους δύο πρώτους μήνες του καλοκαιριού, Ιούνιος ο Θεριστής και Ιούλιος ο Αλωνάρης.

Γνωστές δημώδεις παροιμίες για την εποχή του καλοκαιριού είναι οι εξής :

«Από Μάρτη καλοκαίρι και από Αύγουστο χειμώνα».

«Από το θέρος ως τις ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές»

«Θέρος , τρύγος , πόλεμος ....και στο αλώνισμα χαρές»

«Αγκάθια του καλοκαιριού, μαρούλια του χειμώνα»

«Καλοκαίρι ηλιοπαρμένος, το χειμώνα μουσκεμένος, είσαι πάντα προκομμένος»

«Καλοκαιριού παλιούρια, χειμώνα μαρούλια»

«Μη σε γελάσει ο βαθρακός και το χελιδονάκι, αν δε λαλήσει ο τζίτζικας, δεν είν’ καλοκαιράκι»

«Του καλοκαιριού το δείπνο, νοστιμίζει χωρίς λύχνο»

ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Μουσική

Στην μουσική, συναντάμε το «καλοκαίρι», μέσα από την γνωστή σύνθεση του Antonio Vivaldi «Οι Τέσσερις Εποχές».

Ode to the Sun : summer - Antonio Vivaldi

Λογοτεχνία

« Όνειρο θερινής νυκτός »

To Όνειρο Θερινής Νυκτός είναι μια ρομαντική κωμωδία και ένα από τα γνωστότερα έργα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Περιγράφει τις περιπέτειες τεσσάρων νεαρών Αθηναίων και μιας ομάδας ερασιτεχνών ηθοποιών, την σχέση τους με τον Δούκα της Αθήνας Θησέα και και της βασίλισσας των Αμαζόνων, Ιππολύτης καθώς και την διαμάχη ανάμεσα στον βασιλιά των Ξωτικών Όμπερον και την βασίλισσα Τιτάνια.

Ποίηση

Σῶμα τοῦ καλοκαιριοῦ - Οδυσσέας Ελύτης

Ὢ σῶμα τοῦ καλοκαιριοῦ γυμνὸ καμένο
Φαγωμένο ἀπὸ τὸ λάδι κι ἀπὸ τὸ ἀλάτι
Σῶμα τοῦ βράχου καὶ ῥῖγος τῆς καρδιᾶς
Μεγάλο ἀνέμισμα τῆς κόμης λυγαριᾶς
Ἄχνα βασιλικοῦ πάνω ἀπὸ τὸ σγουρὸ ἐφηβαῖο
Γεμᾶτο ἀστράκια καὶ πευκοβελόνες
Σῶμα βαθὺ πλεούμενο τῆς μέρας!

Ζωγραφική