Φυσιογνωσία: Ιούλιος

Ο Ιούλιος (Julius) είναι ο έβδομος μήνας του έτους κατά το Ιουλιανό και Γρηγοριανό ημερολόγιο. Αρχικά ονομαζόταν Quintilis που σημαίνει «πέμπτος» διότι κατείχε την πέμπτη θέση στο αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο. Αργότερα, μετονομάσθηκε σε Julius προς τιμήν του Ιουλίου Καίσαρα, δημιουργό του Ιουλιανού Ημερολογίου, μετά την δολοφονία του. Είναι ο δεύτερος μήνας του καλοκαιριού και αριθμεί 31 ημέρες. Θεωρείται ο θερμότερος μήνας του έτους • μάλιστα, τις πρώτες ημέρες του Ιουλίου η Γη βρίσκεται στο πιο απομακρυσμένο σημείο της ετήσιας τροχιάς της, εξαιτίας της κλίσης του άξονα της, με συνέπεια οι ακτίνες του Ηλίου να πέφτουν πάνω της περισσότερο κάθετα.

Στο αρχαίο αττικό ημερολόγιο ο Ιούλιος αντιστοιχούσε, κατά το ήμισυ, στον μήνα Εκατομβαιών. Πρόκειται για τον πρώτο μήνα του Αττικού ημερολογίου ο οποίος ακολουθούσε το Θερινό ηλιοστάσιο και ήταν αφιερωμένος στον θεό Απόλλωνα. Αρχικά στην Αθήνα, την εποχή του Θησέα, ο μήνας αυτός ονομαζόταν Κρονιών, ωστόσο αργότερα πήρε το όνομά του από τα Εκατόμβαια, γιορτή κατά την οποία τελούνταν μεγαλοπρεπής θυσία εκατό βοδιών προς τιμήν του Απόλλωνος. Κυριότερες γιορτές στην αρχαία Αθήνα κατά το μήνα αυτόν ήταν τα Κρόνια, τα Συνοίκια και τα Παναθήναια.

Τα Κρόνια εορτάζονταν την 12^ηημέρα προς τιμήν του θεού Κρόνου. Είχαν εξοχικό και αγροτικό χαρακτήρα. και σχετίζονταν ιδιαιτέρως με τις εργασίες της συγκομιδής. Ήταν ημέρα αναπαύσεως για όλους ακόμη και για τους δούλους, στους οποίους επιτρεπόταν να δειπνήσουν με τους κυρίους τους, έθιμο το οποίο διατηρήθηκε και στην Αθήνα της κλασσικής περιόδου. Στο ιερό του Κρόνου το οποίο βρισκόταν κοντά σε αυτό του Ολυμπίου Διός τελούνταν ευχαριστήριες θυσίες με προσφορά άρτου και φρούτων. Ο βωμός αυτός είχε χτιστεί από τον Κέκροπα, ο οποίος και όρισε ότι κάθε νοικοκυριό θα έπρεπε να προσφέρει θυσία στον θεό στο τέλος της συγκομιδής των δημητριακών και των καρπών των δέντρων.

Την 16^η ημέρα του Εκατομβαίωνος εορτάζονταν τα Συνοίκια προς τιμήν του Συνοικισμού των Αθηνών. Πρόκειται για την ένωση των τοπικών αττικών κοινοτήτων σε μια, η οποία σύμφωνα με τον Θουκυδίδη πραγματοποιήθηκε από τον Θησέα. Η γιορτή γινόταν στο βόρειο τμήμα της Ακροπόλεως εκεί που ήταν το παλαιό Πρυτανείο. Κατά την διάρκεια της γιορτής αυτής, γινόταν τελετή στην οποία τιμούσαν την πρόεδρο του Πρυτανείου Εστία και αναφέρονταν οι τρεις τάξεις των πολιτών που εγκαθίδρυσε ο Θησέας καθώς και τα ονόματα των δώδεκα δήμων της Αττικής. Κυρίως όμως τιμούσαν την θεά Αθηνά, προς τιμήν της οποίας γινόταν πομπή από το Πρυτανείο ως το Πανδρόσιο, τον περίβολο του Ερεχθείου.

Η σημαντικότερη εορτή του Εκατομβαίωνος είναι τα Παναθήναια. Μεγάλη εορτή προς τιμήν της πολιούχου Θεάς Αθηνάς · οι Αθηναίοι οργάνωναν κάθε καλοκαίρι τα Μικρά Παναθήναια και κάθε τέσσερα χρόνια τα Μεγάλα. Ο εορτασμός των Μεγάλων Παναθηναίων ήταν λαμπρός και μεγαλοπρεπής και περιελάμβανε μουσικές και χορευτικές εκδηλώσεις, αθλητικούς αγώνες, αλλά και θρησκευτικές τελετές και θυσίες.

Η πρώτη ημέρα αποτελούσε την γενέθλια ημέρα της Θεάς όπου της αποδίδοταν το πέπλο της, το οποίο υφαίνοταν από ομάδα νεαρών κοριτσιών, τις Εργαστίνες, εννέα μήνες πριν την έναρξη της εορτής. Έμφαση έδιναν στην διακόσμηση του πέπλου, το οποίο έφερε σκηνές από την μυθολογία περί της Θεάς · μια εκ των δημοφιλέστερων σκηνών ήταν η νίκη της Θεάς έναντι του γίγαντα Εγκέλαδου κατά την Γιγαντομαχία.

Η πιο σπουδαία ημέρα απ' όλες ήταν η τελευταία, όπου γινόταν η μεγάλη πομπή του ιερού πέπλου προς την Ακρόπολη.Στην πομπή που ακολουθούσε συμμετείχαν νέες από αριστοκρατικές οικογένειες καθώς και νέοι από την τάξη των ιππέων συνοδεία αρμάτων με την πλήρη οπλιτική εξάρτηση τους. Επιπλέον συμμετείχαν ηλικιωμένοι άνδρες οι οποίοι έφεραν στεφάνια από ιερή ελιά. Την πομπή των Παναθηναίων ακολουθούσαν και οι Μέτοικοι φέροντες δίσκους προσφορών αλλά και οι κόρες και οι γυναίκες αυτών, οι οποίες κουβαλούσαν στους ώμους τους υδρίες και ονομάζονταν υδριαφόροι. Τέλος, ακολουθούσαν τα ζώα τα οποία προορίζονταν για την θυσία. Η μεγαλόπρεπος πομπή εκτείνονταν από την Πύλη του Κεραμεικού έως τον βωμό της Δήμητρος στους πρόποδες της Ακροπόλεως. Μετά την λήξη της πομπής το πέπλο τοποθετούνταν στον Παρθενώνα έως τα επόμενα Παναθήναια.

ΕΘΙΜΑ & ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ

Στα χωριά της Άμφισσας, μπαίνοντας ο Αλωνάρης, ο θέρος είχε τελειώσει και ο καρπός τοποθετούνταν στα θυμονοστάσια κοντά στα αλώνια. Tα αλώνια αφού καθαρίζονταν καλά από τις πέτρες αλείφονταν με το σάρωμα, ένα παχύρευστο πολτό που κατασκευαζόταν από σβουνιά των βοδιών και η οποία επί μέρες μούλιαζε στα χάλκινα καζάνια. Έπειτα περίμεναν να έρθει ο βαλμάς με τ' άλογα για το αλώνισμα. Κατά την διάρκεια του αλωνίσματος τ' άλογα μέσα στο λιοπύρι έκαναν αμέτρητους κύκλους ώστε να ξεσπυριστούν τα στάχια και να ξεχωρίσει ο καρπός που θα κατέληγε στ' αμπάρι για να θρέψει την οικογένεια. Το πρώτο ψωμί που ζυμώνονταν με το καινούργιο σιτάρι έχει διάφορες κατά τόπους ονομασίες όπως τζιτζιροκούλικο. Απ’αυτό το πρώτο ζυμάρι ζύμωναν και μία κουλούρα που την κρεμούσαν στην βρύση για να τρέξουν «τα καλά», όπως το νερό. Όποιος πήγαινε πρώτος να πάρει νερό από τη βρύση, έπαιρνε και την κουλούρα. Σύμφωνα, πάντως, με τα έθιμα του αλωνισμού δεν κάνει να έρθει στο αλώνι γυναίκα με ρόκα γνέθοντας γιατί «είναι ξωτικιά και διώχνει τον άνεμο και δεν μπορούν να ανεμίσουν (λιχνίσουν)».

Στο Πέραμα της Λέσβου, στις 27 Ιουλίου συναντάμε το «έθιμο του στύλου» όπου οι κάτοικοι τοποθετούν ένα όσο το δυνατόν μακρύτερο κορμό δέντρου στην προβλήτα. Στην μια άκρη του, αυτή που βρίσκεται πάνω από την θάλασσα, τοποθετούν την ελληνική σημαία. Ο κορμός αλείφεται με γράσο και κατόπιν, ξεκινά ένας πρωτότυπος διαγωνισμός στον οποίον νικητής είναι εκείνος που θα καταφέρει να φτάσει στην σημαία περπατώντας πάνω στον κορμό.

Στην Ζάκυνθο, μαθαίνουμε για το έθιμο της «Μαλλιαρής». Το βράδυ της τελευταίας ημέρας του Ιουλίου πολλοί Ζακυνθινοί βουτούν στην θάλασσα για βρουν μια χορταριασμένη (μαλλιαρή) πέτρα, που σύμφωνα με την παράδοση, θα τους φέρει καλοτυχία για την υπόλοιπη χρονιά. Στις ημέρες μας την βραδιά αυτή διοργανώνεται γιορτή με παραδοσιακή μουσική και τοπικά εδέσματα ενώ ακούγονται ζακυνθινές καντάδες.

ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ & ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ

Λόγω των γεωργικών ασχολιών που γίνονται κατά την διάρκεια του μήνα, και συγκεκριμένα του αλωνίσματος των δημητριακών, ο Ιούλιος ονομάζεται Αλωνάρης ή Αλωνιστής Σε πολλά μέρη της Ελλάδος τον συναντάμε και ως Αλωνητής, Αλωνιάτης και Αλωνεύτης, Στα ορεινά της πατρίδος μας συναντάται και με την ονομασία Θεριστής, καθώς λόγω των ψυχρότερου κλίματος, έναντι αυτού των πεδινών, ο θερισμός γίνεται τον Ιούλιο.

Στην Ρόδο τον ονομάζουν και Φουσκομηνά ή Χασκομηνά, επειδή αρχίζουν να «χάσκουν», δηλαδή να ωριμάζουν, τα σύκα.

Στη Νάξο και την Χίο ο Ιούλιος αναφέρεται και ως Γυάλινος και Γυαλιστής, επειδή ωριμάζουν τα σταφύλια και γυαλίζει η ρώγα τους.

Ως δεύτερος μήνας του καλοκαιριού ονομάζεται Δευτερόλης ή Δευτερογιούλης.

Επίσης, καλείται Αηλιάς ή Αηλιάτης, λόγω της γιορτής του Προφήτη Ηλία στις 20 Ιουλίου.Στα ξωκλήσια του στις κορυφές των βουνών στο Αλμαλί της Ανατολικής Θράκης, γίνονταν αλεκτροθυσίες επειδή ο πετεινός θεωρείτο «άγγελος της ημέρας και σύμβολο του θεού Ηλίου».

Στα μέρη του Πόντου τον καλούν Χορτοθέρτς λόγω του θέρους

«.έρθεν και ο Χορτοθέρτς, έπαρ' το καγάν' σο χέρ' τσ'.»

Στην αγροτική Ελλάδα συναντάμε τις παρακάτω δημώδεις παροιμίες :

«Αλωνάρη με τ’ αλώνια και με τα χρυσά πεπόνια».

«Αλωνάρης αλωνίζει, στάρι το χωριό γεμίζει».

«Αλωνάρης μαραίνει τα χορτάρια κι ο Αύγουστος τα παλικάρια».

«Αλωνάρης τ’ αλωνίζει κι Αύγουστος τα ξεχωρίζει».

«Κάψες τον Αλωνάρη, ευτυχία όλο το χρόνο».

«Πού μοχτάει το χειμώνα, χαίρεται τον Αλωνάρη».

«Στο κακορίζικο χωριό τον Αλωνάρη βρέχει».

«Της Αγια-Μαρίνας ρώγα (ή σύκα) και τ’ Αϊ-Λιος σταφύλι. Και της Αγιάς Παρασκευής γεμάτο το κοφίνι».

«Το Θεριστή τον Αλωνάρη πάμπολλα καρβέλια είναι»

«Τ’ Αλωναριού τα κάματα, τ’ Αυγούστου τα λιοπύρια». «Χόρτο θεροαλωνιστή, ρώγα-ρώγα γυαλιστή».

«Τον Αλωνάρη έβρεχε στον ποτισμένο τόπο».

«Πρωτόλη (Ιούνιε), Δευτερόλη (Ιούλιε) μου, φτωχολογιάς ελπίδα».

«Γαμπρός αλωναριάτικος, κακό χειμώνα βγάνει».

«Η καλή αμυγδαλιά ανθίζει το Γενάρη και βαστάει τ' αμύγδαλα όλο τον Αλωνάρη»

«Τ’ Αλωναριού τα κάματα (δυνατή ζέστη), τ' Αυγούστου τα λιοβόρια (ζεστός δυνατός ανατολικός άνεμος) ».

Ο Ιούλιος στην τέχνη

Ποίηση

Οδυσσέας Ελύτης

Tης αγάπης αίματα με πορφύρωσαν

Kαι χαρές ανίδωτες με σκιάσανε

Oξειδώθηκα μες στη νοτιά

των ανθρώπων