Φυσιογνωσία: Σεπτέμβριος

Ο Σεπτέμβριος (September) αποτελεί τον πρώτο μήνα του φθινοπώρου και αριθμεί 30 ημέρες.Στο Ιουλιανό και Γρηγοριανό ημερολόγιο κατέχει την ένατη θέση, ενώ στο αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο του Νούμα Πομπίλιου (Numa Pompilius ) κατείχε την έβδομη από όπου προέρχεται και η ετυμολογική του προέλευση (septem στα λατινικά σημαίνει επτά).

Στην Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία η φθινοπωρινή ισημερία θεωρούνταν και ημέρα Πρωτοχρονιάς. Εξάλλου, από τις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. ο Σεπτέμβριος καθιερώθηκε ως η αρχή του εκκλησιαστικού αλλά και του πολιτικού έτους, επειδή η 1η Σεπτεμβρίου συνέπιπτε με την αρχή της Ινδικτιώνος. Η λέξη «ινδικτιών» σήμαινε κατ’ αρχήν τον προσδιορισμό του ετήσιου ποσού που έπρεπε να καταβάλλουν οι Ρωμαίοι πολίτες ως φόρο. Συνεκδοχικά, πήρε την σημασία της οικονομικής χρονιάς, και όταν οι φόροι ρυθμίζονταν με βάση μια περίοδο περισσοτέρων ετών, ινδικτιών ονομάστηκε το σύνολο αυτών των ετών. Κατέληξε δε, ως το δημοφιλέστερο σύστημα χρονολόγησης των Βυζαντινών, διότι χρησιμοποιήθηκε για την χρονολόγηση πράξεων και γεγονότων Έτσι η 1η Σεπτεμβρίου θεωρήθηκε ως η αρχή του έτους τους.

Για τους αρχαίους Έλληνες ο Σεπτέμβριος είχε πολλά ονόματα ανάλογα με την περιοχή, ωστόσο οι Μακεδόνες τον ονόμαζαν Γορπιαίο, ενώ οι Αθηναίοι τον αποκαλούσαν Βοηδρομιώνα

Ο Βοηδρομιών αποτελούσε τον τρίτο μήνα του αττικού ημερολογίου, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον Βοηδρόμιο Απόλλωνα. Κυριότερες γιορτές κατά το μήνα αυτό ήταν τα Γενέσια, η εορτή της Αγροτέρας Αρτέμιδος, τα Βοηδρόμια και τα Ελευσίνια Μυστήρια.

Τα Γενέσια ήταν Αθηναϊκή εορτή η οποία εορταζόταν την 5η ημέρα του μηνός προς τιμήν των νεκρών, ιδιαιτέρως δε των πεσόντων μαχόμενων. Ήταν γνωστά και ως «Νεκύσια» ·το όνομα υποδεικνύει ότι η γιορτή σχετίζεται με την γιορτή των γενεθλίων, που γιορτάζουμε εν ζωή. Από αυτήν εξελίχτηκε μια νεκρική εορτή εις ανάμνηση των αγαπημένων προσώπων που πέθαναν. Σύμφωνα με μυθολογικές αναφορές την ημέρα αυτή περιπλανιόντουσαν οι Ερινύες. Επίσης, κατά τον εορτασμό των Γενεσίων τελούσαν θυσία αφιερωμένη στην θεά Γαία.

Την 6η ημέρα εορταζόταν η εορτή της Αγροτέρας Αρτέμιδος, κατά την οποία τελούνταν πομπές και θυσίες στο ναό της θεάς στις Άγρες. Η εορτή αυτή συνδέθηκε άμεσα με το ιστορικό γεγονός της μάχης του Μαραθώνος, αφού εκεί έταξαν οι Αθηναίοι την νίκη τους ·μάλιστα ο Μιλτιάδης έταξε στην θεά θυσία τόσων εριφίων όσα τα πτώματα των νεκρών Περσών.

Η ομώνυμη εορτή , τα Βοηδρόμια, τελούνταν την 7η ημέρα του μηνός προς τιμήν του θεού Βοηδρομίου Απόλλωνος, ο οποίος θεωρείτο προστάτης των πολεμιστών Αποτελούσε δε, την ανάμνηση της νίκης του Θησέα κατά των Αμαζόνων.

Τέλος, μια ακόμη μεγάλη εορτή η οποία τελούνταν την 15η Βοηδρομιώνος με διάρκεια εννέα ημερών, ήταν τα Μεγάλα Ελευσίνια Μυστήρια προς τιμήν των θεών Δήμητρος, Περσεφόνης και Πλούτωνος.Οι συμμετέχοντες στην εορτή αποκαλούνταν επόπται ή έφυροι. Την προηγουμένη της εορτής, οι έφηβοι της πόλεως υποδέχονταν τα Ιερά Αντικείμενα, τα οποία δεν φανερώνονταν σε κανέναν παρά μόνο από τους Ιεροφάντες στους Μύστες, από την Ελευσίνα στο Ελευσίνιον ιερό στην βάση της Ακροπόλεως.

Frederic Leighton - The Return of Persephone

ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ

Για τον λόγο που προαναφέραμε, σε ορισμένες περιοχές της χώρας μας η 31η Αυγούστου ονομάζεται «κλειδοχρονιά» επειδή «κλειδώνει» (τελειώνει) ο προηγούμενος χρόνος, ενώ η 1η Σεπτεμβρίου ονομάζεται «Αρχιχρονιά». Την ίδια ημέρα γιορτάζονταν το έθιμο της «Αρχιχρονιάς», το οποίο είναι ένα έθιμο, κατάλοιπο των βυζαντινών χρόνων, που σήμανε και επίσημα πλέον την αρχή του νέου έτους.

Την πρώτη Σεπτεμβρίου, την λεγόμενη Πρωτοσεπτεμπριά, οι αγρότες καλούσαν με διάφορους τρόπους που θυμίζουν τα Αρχαία Θεσμοφόρια, το «πνεύμα της βλαστήσεως.

Στην Κω, το βράδυ της 31ης Αυγούστου «αστρονομούν», δηλαδή αφήνουν κάτω από τα άστρα ένα μεγάλο καρπούζι, ένα ρόδι, ένα σκόρδο, ένα κυδώνι, ένα τσαμπί σταφύλι και ένα φύλλο από τον «πλάτανο του Ιπποκράτη». Το πρωί της «Αρχιχρονιάς» γυναίκες και παιδιά σηκώνονται πριν βγει ο ήλιος και κατεβαίνουν στην παραλία παίρνοντας μαζί, τους «αστρονομημένους» αυτούς καρπούς που φύλαγαν για ένα χρόνο στο εικονοστάσι, τους πετούν στην θάλασσα και βουτάνε στο νερό τους καινούργιους. Βρέχουν το πρόσωπό τους, μαζεύουν θαλασσινό νερό από σαράντα κύματα καθώς και βότσαλα από την ακρογιαλιά. Στο δρόμο για το σπίτι τους σταματούν στον «πλάτανο» και αγκαλιάζουν τον κορμό του για να πάρουν τα χρόνια του και την δύναμή του, ενώ στο σπίτι κρεμούν την καινούρια «Αρχιχρονιά» στο εικονοστάσι, σαν σύμβολο αφθονίας για την καινούρια χρονιά. Ρίχνουν λίγα βότσαλα στα μπαούλα, για να μην τρώνε οι ποντικοί τα ρούχα, βάζουν λίγα στις τσέπες τους «για το καλό», και σκορπίζουν μερικά στην αυλή Τέλος, ραντίζουν το σπίτι με θαλασσινό νερό για την γλωσσοφαγιά.

Στην Ρόδο, την ημέρα αυτή κρεμούν στο μεσιά ,το μεσαίο χοντρό δοκάρι, που βαστάζει την στέγη, την δική τους «Αρχιχρονιά», η οποία είναι ένα άσπρο σακουλάκι γεμάτο στάχυα και σιτάρι. Γύρω απ’ αυτό δένουν μια αρμαθιά καρύδια, ένα κρεμμύδι, ένα σκόρδο, ένα κεχρί, καρπό βαμβακιού κι ένα τσαμπί σταφύλι. Αν δεν κάνουν την «Αρχιχρονιά», δεν αρχίζουν καμιά αγροτική εργασία. Την «Αρχιχρονιά» αυτή την ξεκρεμούν από το μεσιά την Πρωτοχρονιά το πρωί. Τα καρύδια και το τσαμπί του σταφυλιού που γίνεται πλέον σταφίδα το τρώνε, ενώ το σιτάρι, το σκόρδο και το κρεμμύδι τα φυλάνε για να τα ρίξουν μέσα στο σπόρο, όταν θα αρχίσουν την σπορά, διότι το θεωρούν καλό ν’ ανακατευτούν οι σπόροι με αυτούς της « Αρχιχρονιάς».

Στην Σωζόπολη της Θράκης, οι κάτοικοι, το πρωί της 1ης Σεπτεμβρίου, ράντιζαν ο καθένας με αγιασμό το σπίτι του, τα αμπέλια του και τα δίχτυα του, για να ευλογηθούν και να δώσουν πολλά σταφύλια και πολλά ψάρια αντίστοιχα.

Επίσης, η 1η Σεπτεμβρίου συνδέεται με ποικίλες προλήψεις. Οι έγκυες, λόγου χάρη, απείχαν από κάθε εργασία για να μην γεννηθεί το παιδί τους με το σημάδι του Αγίου Συμεών του Στυλίτη, που γιορτάζει αυτήν ημέρα

Τέλος, η πρώτη ημέρα του μήνα θεωρείται η «Ημέρα του Χρονογράφου», καθώς πιστεύεται ότι ο Χάρος γράφει όσους πρόκειται να πεθάνουν κατά την διάρκεια του χρόνου. Για να ξορκίσουν τον Χάρο οι νοικοκυραίοι σπάνε ένα ρόδι στην είσοδο του σπιτιού τους.

ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ

Ο Σεπτέμβριος έχει διάφορες ονομασίες στην λαϊκή παράδοση.

Καλείται «Χινόπωρος» διότι είναι ο πρώτος μήνας του φθινοπώρου.

Κατά το τέλος του μήνα ετοιμάζουν το ταξίδι τους όλα τα αποδημητικά πουλιά, μεταξύ των οποίων τα ορτύκια, γεγονός που του προσδίδει το προσωνύμιο «Ορτυκολόγος».

Επιπλέον, συνδέεται άμεσα με τις αγροτικές εργασίες, κυρίως δε με την καρποφορία της αμπέλου και του τρύγου, από τις οποίες πήρε τις ονομασίες «Πετμεζάς», (κυρίως στην Ήπειρο), «Σποράρης» και «Σποριάς», «Τρυγομηνάς» ή «Τρυγητής».

Λέγεται επίσης «Σταυρός» και «Σταυριάτης» ή «Σταυρίτης» κυρίως στην Κοζάνη και στην Θράκη. Τέλος, στον Πόντο τον συναντάμε ως «Σταυρίτες»