Φυσιογνωσία: Νοέμβριος

Προάγγελος του χειμώνα που ακολουθεί αποτελεί ο Νοέμβριος, ο οποίος είναι ο ενδέκατος μήνας του έτους σύμφωνα με το Γρηγοριανό και Ιουλιανό ημερολόγιο. Η ονομασία του προέρχεται από την λατινική λέξη novem, η οποία σημαίνει εννέα και ουσιαστικά δηλώνει την θέση που κατείχε στο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο. Πρόκειται για τον τρίτο και τελευταίο μήνα του φθινοπώρου, ο οποίος αποτελείται από 30 ημέρες.

Το ουράνιο σημάδι που κυριαρχεί τον Νοέμβριο και οργανώνει τις εργασίες των ελλήνων αγροτών και κτηνοτρόφων, είναι ο αστερισμός της Πλειάδος, που δεν είναι άλλος από την γνωστή μας Πούλια. Η δύση της Πούλιας, στα μέσα του μηνός, λίγο πριν την ανατολή του ηλίου, σηματοδοτεί την αρχή του χειμώνα •μάλιστα σχετικές αναφορές συναντάμε στα έργα του Ομήρου, του Ησίοδου αλλά και του Πτολεμαίου.

Όπως μας μαρτυρά η παράδοση:
«Στις δεκαφτά ή στις δεκοχτώ πέφτει η Πούλια στο γιαλό, και πίσω παραγγέλνει:
μηδέ στανίτσα στα βουνά, μήτε γιωργός στους κάμπους»

Στους ανατολικούς λαούς οι Πλειάδες συνδέθηκαν με την αστρολατρεία, έτσι οι Πέρσες γιόρταζαν κατά το μεσονύκτιο της 17ης Νοεμβρίου την μεσουράνησή τους. Τότε ο βασιλέας των Περσών δεν αρνιόταν καμία χάρη στους υπηκόους του.

Στο αττικό ημερολόγιο κατείχε την πέμπτη θέση και ονομαζόταν, κατά το ήμισυ του, Μαιμακτηριών • ο μήνας ήταν αφιερωμένος στον Μαίμακτο Δία, προσωνύμιο του θεού των ανέμων και των καταιγίδων το οποίο σημαίνει θυελλώδης. Κύριες εορτές οι οποίες τελούνταν κατά την διάρκεια του ήταν τα Μαιμακτήρια και τα Πομπαία.

Τα Μαιμακτήρια ήταν εορτή η οποία τελούταν στην αρχαία Αθήνα το τελευταίο δεκαήμερο του μηνός και περιελάμβανε δεήσεις προς τον Δία με σκοπό να κατευνάσουν την χειμωνιάτικη κακοκαιρία και να έχουν πιο ήπιο χειμώνα. Γι αυτό τον λόγο οι Αθηναίοι, φέροντες πέπλο χόρευαν στο θέατρο της πόλεώς μεταμφιεσμένοι σε Βάκχες, Νύμφες, και Ώρες και πανηγύριζαν την έλευση της εποχής.

Καθάρσια εορτή προς τιμήν του Μειλιχίου Διός αποτελούσαν τα Πομπαία κατά την διάρκεια των οποίων θυσίαζαν ένα μαύρο κριάρι και εν συνεχεία γινόταν περιφορά του δέρματος του το οποίο θεωρείτο μέσο καθαρμού και εξαγνισμού, ενώ μετά το τέλος της γιορτής πετιόταν μακριά. Παράλληλα περιέφεραν και το Κηρυκείο, με σκοπό την εκδίωξη των κακοποιών στοιχείων της φύσης τα οποία εμπόδιζαν την καλή σοδειά.

Σε άλλες ελληνικές πόλεις η εορτή ονομαζόταν Ερμαία, λόγω της περιφοράς του Κηρυκείου του θεού Ερμή το οποίο αποτελούσε το κύριο έμβλημα του.

ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ

Στην περιοχή της Ορεινής Τριφυλίας οι αγρότες περίμεναν τον Νοέμβριο με ανυπομονησία διότι είναι ο κατ εξοχήν μήνας του μαζέματος των ελιών, οι οποίες ανέκαθεν αποτελούσαν βασική τροφή της αγροτικής οικογένειας, τις οποίες έπειτα αποθήκευαν στις «τζάρες» ή στις «λαδούσες» για τις ανάγκες του σπιτιού.

Στην Αγιάσο της Λέσβου, στο τέλος της συγκομιδής, γινόταν ολόκληρη γιορτή. Ένας από τους ραβδιστές έμπηγε ανάποδα το ραβδί του στην γη και του έβαζε φωτιά, πιστεύοντας πως όταν λυγίσει το μακρύ ραβδί, θα λυγίσουν και οι ελιές την νέα χρονιά από το βάρος των καρπών.

Σε άλλα μέρη της πατρίδος μας σαν τελειώσει η περίοδος συγκομιδής της, οι γυναίκες και οι άνδρες που παίρνουν μέρος στην γιορτή της ελιάς, αφού στύψουν τις μαυρολιές αλείφουν τα πρόσωπά τους με το μαυροζούμι και χορεύουν γύρω από μεγάλες φωτιές. Οι γυναίκες χορεύοντας γύρω από την φωτιά, πετούν τα καλάθια τους και δίνουν στους νοικοκυραίους ευχές για μια καλύτερη νέα σοδειά ενώ στις ανύπαντρες εύχονται να καλοπαντρευτούν.

Άλλα έθιμα του τόπου μας σχετίζονται με διάφορες γιορτές οι οποίες γιορτάζονται κατά την διάρκεια του μήνα.

Στις αρχές του μηνός (8/11) στον Αίνο της Θράκης , δεν άφηναν τα παπούτσια τους έξω από το σπίτι, όπως συνηθιζόταν αλλά τα έπαιρναν μέσα, από τον φόβο προς το πρόσωπο του αρχάγγελου Μιχαήλ, «ίνα μη ιδών αυτά ο αρχιστράτηγος Μιχαήλ, ενθυμηθεί αυτούς και αναλάβει εκ της ζωής».

Στις 11 Νοεμβρίου, ημέρα εορτασμού του Αγ. Μηνά, οι τσοπάνηδες τον επικαλούνται για να βρουν ζώα που έχουν χάσει, ενώ οι γυναίκες δεν ανοίγουν ψαλίδι, με την σκέψη «να' ναι το στόμα του λύκου κλειστό». Έτσι πίστευαν ότι ο λύκος δε θα έκανε κακό στο κοπάδι τους. Επίσης, στο σπίτι των τσοπάνηδων έκαναν ένα σπάγκο από μαλλί προβάτου και το έδεναν τρεις φορές με σκοπό να «ράψουν» τα κακά στόματα του χωριού.

Την τελευταία ημέρα του μηνός οι γυναίκες από το Βόιο Κοζάνης έκαναν τηγανίτες (λαγγίτες), «για να μην τρυπήσει το τηγάνι» κατά πως όριζε το έθιμο. Απ' αυτές έτρωγαν όλοι και έδιναν και στα ζωντανά τους για το καλό.

Τέλος, ο Νοέμβριος είναι ο αγαπημένος μήνας των εγκύων. Οι γυναίκες προτιμούν να γεννούν κατά την διάρκεια αυτού του μήνα διότι σύμφωνα με μια αρχαία παράδοση, το έμβρυο που γεννιέται είναι πάντα υγιές.

ΔΗΜΩΔΕΙΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΑ

Για τις λαϊκές ονομασίες και τα προσωνύμια του μήνα τον κύριο λόγο έχουν οι καιρικές συνθήκες και οι γεωργικές εργασίες οι οποίες πραγματοποιούνται κατά την διάρκεια του.

Έτσι, σε πολλά μέρη της Ελλάδος τον συναντάμε ως «Μεσοσπορίτη» ή «Μεσοσποριά», διότι το μήνα αυτό οι αγρότες βρίσκονται στο μέσο της σποράς των δημητριακών και των οσπρίων. Μάλιστα λένε πως τα σπαρτά που σπέρνονται μέχρι τις 21 Νοεμβρίου φυτρώνουν γρηγορότερα.

Μια άλλη ονομασία που του αποδίδεται είναι «Νιαστής», επειδή γίνονται τα τελευταία οργώματα (νεάσματα).

Στα ορεινά μέρη της πατρίδος μας τον ονομάζουν «Ξυλευτή» διότι αυτόν τον μήνα οι αγρότες κόβουν ξύλα και τα αποθηκεύουν για να ζεσταίνονται κατά την διάρκεια του χειμώνα.

Εξαιτίας των ευμετάβλητων καιρικών συνθηκών πήρε το όνομα «Ανακατεμένος», ενώ καλείται «Σκιγιάτης» και «Χαμένος», επειδή οι μέρες του είναι πολύ μικρές και οι νύχτες του μεγάλες.

Στις 3 Νοεμβρίου, τ’ Αϊ Γεωργίου του Μεθυστή, ανοίγουν τα κρασιά. Σχηματίζεται μια εύθυμη παρέα ανδρών που γυρνούν από σπίτι σε σπίτι, ανοίγουν τα βαρέλια και δοκιμάζουν τα κρασιά. Συνέπεια αυτού είναι να μεθύσουν. Γι αυτό σε αρκετά μέρη της Ελλάδος τον συναντάμε ως «Μεθυστή» αλλά και «Κρασομηνά». Επίσης, ονομάζεται: «Αι-Στράτηγος» και «Αι-Ταξιάρχης» ή «Αρχαγγελιάτης» απ' την γιορτή των Ταξιαρχών καθώς και «Αντριάς» ή «Αγι-Αντριάς» απ' την γιορτή του Αγίου Ανδρέα στο τέλος του μηνός.

Τέλος, οι Πόντιοι τον αποκαλούν «Αεργίτες» λόγω του τέλους των γεωργικών ασχολιών και της αρχής των αργιών.

«Αεργίτες έν’ ζεγκίντν' φέρ’ κρύα νερά και πίντς.»

Στην Ελληνική ύπαιθρο συναντάμε τις παρακάτω δημώδεις παροιμίες :

«Τον Οκτώβρη τα κουδούνια , τον Νοέμβρη παραμύθια».

«Τον Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες».

«Άι- Μηνάς εμήνυσε του πάππου του χειμώνα»:

«Έρχομαι ή δεν έρχομαι και τ' Άι- Φιλίππου αυτού είμαι».

«Αν τ' Άη Φιλίππου λείπω, τ' Άγια, των Αγιών δε λείπω».

«Οποίος σπείρει τον Νοέμβρη ούτε σπόρο δεν Θα πάρει».

«Της ελιάς το φύλλο κι αν χαθεί, πάλι θε να ξαναβρεθεί».

«Όταν έρθει ο Νοέμβρης σιγομπαίνει ο χειμώνας».

«Ο Νοέμβρης έκλεισε, τα ζευγάρια είναι στο στάβλο κι ούτε ζευγάς στους κάμπους».