Φυσιογνωσία: Χειμώνας

Ο χειμώνας είναι μία από τις 4 εποχές της εύκρατης ζώνης. Αστρονομικά, ξεκινά με το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 21 Δεκεμβρίου στο Βόρειο Ημισφαίριο και τελειώνει κατά την εαρινή ισημερία στις 21 Μαρτίου. Πρόκειται για την ψυχρότερη εποχή του έτους η οποία έπεται του φθινοπώρου και προηγείται της ανοίξεως. Το ψυχρότερο διάστημα του ξεκινά λίγες εβδομάδες μετά το ηλιοστάσιο. Μέχρι τότε ο Ήλιος βρίσκεται στο νοτιότερο ύψος του, ωστόσο αρχίζει σιγά-σιγά να αναρριχάται και πάλι στον ουρανό, και οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν διότι σταματάει την προς Νότο κίνησή του και τρέπεται στην αντίθετη φορά, προς τον Βορρά.
Σύμφωνα με την μετεωρολογική προσέγγιση, χειμώνας καλείται η μέθοδος μέτρησης της χειμερινής περιόδου. Ως χειμώνα, οι μετεωρολόγοι καθορίζουν τους τρεις μήνες του έτους με τις χαμηλότερες θερμοκρασίες. Σύμφωνα με αυτήν την θεωρία μετρούνται συμβατικά οι μήνες Δεκέμβριος, Ιανουάριος, Φεβρουάριος· οι πιο κρύες θερμοκρασίες της εποχής εμφανίζονται τον Ιανουάριο. Κατά την διάρκεια των χειμερινών μηνών τα μετεωρολογικά φαινόμενα που συναντάμε είναι οι βροχοπτώσεις, η καταιγίδα, η υγρασία, το χιόνι, η χιονοθύελλα και σπανιότερα η ομίχλη πάγου.

Η έναρξη του παραμένει σταθερή, ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών, αλλά ποικίλλει ανάλογα με τον πολιτισμό. Στις ΗΠΑ εναρκτήρια ημέρα του χειμώνα θεωρείται αυτή του ηλιοστασίου και λήγει την επομένη ισημερία. Στη Σκανδιναβία, ο χειμώνας ξεκινά παραδοσιακά στις 14 Οκτωβρίου και λήγει την τελευταία ημέρα του Φεβρουαρίου. Σε μέρη όπως η Ιρλανδία (με τη χρήση του ιρλανδικού ημερολογίου) το χειμερινό ηλιοστάσιο παραδοσιακά θεωρείται ως μεσοχείμωνο, με τη χειμερινή περίοδο που αρχίζει την 1η Νοεμβρίου. Σε αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες τείνουν να αναγνωρίσουν την 11η Νοεμβρίου, Ημέρα του Αγίου Μαρτίνου (Martinmas) ως την πρώτη ημερολογιακή ημέρα του χειμώνα.Στην κινεζική αστρονομία και άλλα ημερολόγια της Ανατολικής Ασίας, ο χειμώνας ξεκινά στις 7 Νοεμβρίου, με την Jiéqì ,την «εγκατάσταση του χειμώνα».

Σε διάφορες κουλτούρες

Στην Περσική κουλτούρα εδώ και χιλιάδες χρόνια, γιορτάζεται η πρώτη νύχτα του χειμώνα, η Yalda, που συμβολίζει την γέννηση του Μίθρα, του Θεού Ήλιου, ο οποίος εικονίζει το φως, την καλοσύνη και την δύναμη πάνω στην γη. Με την λευκότητα του χειμώνα, ο ήλιος (το λευκό) ανεβαίνει ξανά για να σβήσει το σκοτάδι της μεγάλης νύχτας. Οι Αρχαίοι Ιρανοί πίστευαν ότι υπάρχουν δύο ομάδες αγγέλων - των καλών και των κακών - που βρίσκονταν σε συνεχή αγώνα μεταξύ τους για την κυριαρχία στην γη και ότι με την αυγή της πρώτης ημέρας του μήνα που αρχίζει την 21η Δεκεμβρίου, με την αύξηση του ήλιου και με την βοήθεια του θεού Ζωροάστρη θα ηττηθεί το σκοτάδι και ο αγώνας θα λήξει υπέρ του Φωτός.
Στην Ελληνική μυθολογία, η εναλλαγή των εποχών

σχετιζόταν με τον μύθο της Περσεφόνης, την οποία απήγαγε ο Άδης για να την κάνει σύζυγό του. Η Δήμητρα έψαχνε παντού την κόρη της και όταν κατάλαβε ότι βρίσκεται στο βασίλειο του Κάτω Κόσμου την διεκδίκησε, όμως ο Άδης δεν ήταν διατεθειμένος να την αφήσει. Έτσι ο Δίας αποφάσισε ότι η κόρη θα μένει μισό χρόνο με τον Άδη στον κάτω κόσμο και μισό χρόνο να επιστρέφει στην μητέρα της στον επάνω κόσμο. Το διάστημα της απουσίας της Περσεφόνης η Δήμητρα μαράζωνε από την θλίψη της και μαζί της πενθούσε και η φύση σηματοδοτώντας έτσι τον χειμώνα.
Στην ουαλική μυθολογία, ο Gwyn ap Nudd απήγαγε μία κόρη ονόματι Creiddylad. Την Πρωτομαγιά, ο εραστής της, Gwythr ap Greidawl, αγωνίστηκε με τον Gwyn για να την ξανακερδίσει. Η μάχη μεταξύ τους αντιπροσώπευε την εναλλαγή μεταξύ καλοκαιριού και χειμώνα.

---------------------------------------------------

Ο ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Ο χειμώνας υμνήθηκε στην ποίηση και στην λογοτεχνία, συνήθως συμβολίζει τον θάνατο, τον ύπνο, την χειμερία νάρκη, ή στασιμότητα καθώς κα την ψύχρανση των συναισθημάτων. Αποτέλεσε δε έμνευση για την δημιουργία εξαιρετικών πινάκων στην ζωγραφική.

Μουσική

Στην μουσική, συναντάμε τον «Χειμώνα», από την κορυφαία σύνθεση του Antonio Vivaldi «Οι Τέσσερις Εποχές».

Ode to the Sun : Winter - Antonio Vivaldi

Ποίηση

L.UHLAND
Το χειμωνιάτικο τραγούδι του βοσκού (1809)

Αχ, χειμώνα, χειμώνα κακέ,
τι μικρό που τον κόσμο τον κάνεις,
στα λιβάδια μας πας ολουνούς,
σε στενές καλυβίτσες μας βάνεις!

Και τι τάχα απ'το σπίτι αν περνώ
της καλής ; Μην μπορεί να προβάλη
από παράθυρο τόσο μικρό
το γλυκό της, τ' ωραίο κεφάλι.
....

J. von EICHENDORFF
Χειμωνιάτικη νύχτα (1901)

Το χιόνι τα σκέπασεν όλα!Του κάκου
προσμένω από κάπου χαρά να μου ρθη.
Το δέντρο κατάγυμνο πέρα λουφάζει
μονάχο στον έρημο κάμπο και μοιάζει,
σαν ναν' εκεί σ' ύπνο πεσμένο βαθύ.

Τ' αγέρι στην ήσυχη μόνο την νύχτα
πετώντας κοντά του σιγά το κουνά
κι' αυτό μεσ' στον ύπνο του κάποια στιγμούλα
την άσπρη του ανάλαφρα σείνει κορφούλα
κι' απ' τ' όνειρο κάτι, που βλέπει, μηνά

Αχ, βλέπει, πως άνοιξη φτάνει καινούργια
π' ανθάκια παντούθε σκορπά και κλώνους
κι' αυτό με μια νέα στολή λουλουδένια
μιά μόνο στο χάιδι της αύρας έχει έννοια,
να ψάλλη στον Πλάστη μας ύμνους αγνούς.

Γ.Καρυωτάκης
Χιόνι

Τι καλά που ’ναι στο σπίτι μας
τώρα που όξω πέφτει χιόνι!
Το μπερντέ παραμερίζοντας,
τ’ άσπρο βλέπω εκεί σεντόνι
να σκεπάζει όλα τα πράγματα:
δρόμους, σπίτια, δέντρα, φύλλα.
Πόσο βλέπω μ’ ευχαρίστηση
μαζεμένη τόση ασπρίλα!

Όμως, κάτου, τουρτουρίζοντας
το κορίτσι εκείνο τρέχει.
Τώρα στάθηκε στην πόρτα μας.
Ψωμί λέγει πως δεν έχει,
πως κρυώνει, πως επάγωσε…
«Έλα μέσα, κοριτσάκι.
Tο τραπέζι μας εστρώθηκε
κι αναμμένο είναι το τζάκι.»

Τέλλος Άγρας
Κάτω απ' το χιόνι

Σκέψου –τι πράματα γλυκά
κοιμούνται κάτωθε απ’ το χιόνι.
Κοιμάται ο σπόρος, μυστικά,
καθώς το φύτρο του φυτρώνει.

Κοιμούνται αμέτρητα σπαρτά
–κι όλο ονειρεύονται τ’ αστάχυα.
Τ’ άγρια μπουμπούκια, σφαλιστά,
ύπνος τα παίρνει, μες στα βράχια…

Έχει όλ’ η πλάση κοιμηθεί
κάτω απ’ το κάτασπρο σεντόνι,
ωσότου να της πει στ’ αυτί
μια συλλαβή το χελιδόνι.

Και τότες! ρόδα, γιασεμιά,
γλυκά κεράσια, χρυσά στάχυα,
κι η αγαπημένη η κυκλαμιά
«Ευχαριστώ» θα πει στα βράχια.

Παροιμίες
Για το Δεκέμβριο:

Το τραγούδι με τον τρύγο, το Δεκέμβρη παραμύθι.

Χιόνι του Δεκεμβριού, χρυσάφι του καλοκαιριού.

Να ’ναι Χριστούγεννα στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα,
χαρά σ’ εκείνο το γεωργό, που ’χει πολλά σπαρμένα.

Να ’ναι Xριστούγεννα στεγνά, τα φώτα χιονισμένα,
και τα Λαμπρά βρεχούμενα, αμπάρια γιομισμένα.

Για τον Ιανουάριο:

Χιόνισ’ έβρεξ’ ο Γενάρης, όλ’ οι μύλοι μας αλέθουν.

Χιόνι πέφτει το Γενάρη, χαρές θα ’ν’ τον Αλωνάρη.

Του Γενάρι το φεγγάρι ήλιος της ημέρας μοιάζει.

Χαρά στα Φώτα τα στεγνά και τη Λαμπρή βρεμμένη.

Για το Φεβρουάριο:

Ο Φλεβάρης με νερό, κουτσός μπαίνει στο χορό.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει.

Ο Φλεβάρης κι αν χιονίσει, πάλι άνοιξη θ’ ανθίσει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίζει πάλι η άνοιξη μυρίζει
μα αν τύχει και θυμώσει, μες στα χιόνια θα μας χώσει.

Ζωγραφική